एकाइ २: जीवनोपयोगी सिपका रूपमा डिजिटल सिपहरू तथा सामान्य अनुसन्धान सिपहरू (Jivanopayogi Sipharu)
पाठ ४: लेखनकार्यमा अरूको लेखरचनाको प्रयोग गर्दा ध्यान दिनुपर्ने नैतिक पक्ष (Lekhankaryama Aruko Lekhrachanako Prayog Garda Dhyan Dinuparne Naitik Paksha)
यस पाठमा हामी Lekhankaryama Aruko Lekhrachanako Prayog गर्दा ध्यान दिनुपर्ने नैतिक पक्ष, अर्थात बौद्धिक चोरी (Plagiarism), यसका कारणहरू, र यसबाट बच्ने उपायहरूबारे विस्तृत रूपमा अध्ययन गर्नेछौँ। कुनै पनि अनुसन्धान वा लेखनकार्यमा अरूको बौद्धिक सम्पत्तिको सम्मान गर्नु एक महत्त्वपूर्ण नैतिक जिम्मेवारी हो।
अभ्यासका प्रश्नोत्तरहरू
१. तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस्:
(क) बौद्धिक चोरी भनेको के हो?
उत्तर: बौद्धिक चोरी (Plagiarism) एक प्रकारको कपटपूर्ण कार्य हो, जसमा कुनै व्यक्तिले अरूको विचार, लेख, सिर्जना, वा अनुसन्धानलाई बिना स्रोत उल्लेख गरी आफ्नो भनेर दाबी गर्छ। इन्टरनेटमा सामग्रीको सहज उपलब्धताले गर्दा मानिसहरू जानाजानी वा अन्जानमा यस्ता गलत कार्यमा संलग्न हुन सक्छन्। यो अरूको बौद्धिक सम्पत्ति अधिकारको उल्लङ्घन हो।
(ख) मानिसहरूले बौद्धिक चोरी गर्नुका कुनै दुई कारणहरू लेख्नुहोस्।
उत्तर: मानिसहरूले बौद्धिक चोरी गर्नुका प्रमुख दुई कारणहरू निम्न छन्:
- जानकारीको अभाव: स्रोत कसरी उल्लेख गर्ने, पुनर्लेखन कसरी गर्ने, र उद्धरण कहिले प्रयोग गर्ने भन्नेबारे सही जानकारी नहुँदा अन्जानमा बौद्धिक चोरी हुन सक्छ।
- समयको दबाब र लापरवाही: तोकिएको समयमा काम सक्नुपर्ने दबाब र सजिलै इन्टरनेटबाट सामग्री ‘copy-paste’ गर्ने बानीले गर्दा जानाजानी बौद्धिक चोरी गरिन्छ।
(ग) जानाजान गरिने बौद्धिक चोरीका कुनै दुई उदाहरण दिनुहोस्।
उत्तर: जानाजान गरिने बौद्धिक चोरीका दुई उदाहरणहरू यसप्रकार छन्:
- अरू कसैको पूरै लेख, अनुसन्धान पत्र वा प्रतिवेदनलाई आफ्नो नाममा प्रकाशित गर्नु वा बुझाउनु।
- बजारबाट वा अनलाइनबाट अरू कसैले तयार पारेको लेखरचना किनेर आफ्नो सिर्जनाको रूपमा विद्यालय/विश्वविद्यालयमा प्रस्तुत गर्नु।
(घ) बौद्धिक चोरी गर्ने व्यक्तिलाई कस्तो कारबाही हुन्छ? एक उदाहरण दिनुहोस्।
उत्तर: बौद्धिक चोरी प्रमाणित भएमा शैक्षिक संस्था वा सम्बन्धित निकायले कडा कारबाही गर्न सक्छ। उदाहरणका लागि, एक विश्वविद्यालयका केही उप-प्राध्यापकहरूले विदेशी अनुसन्धानकर्ताको अनुसन्धान हुबहु नक्कल गरेको प्रमाणित भएपछि, विश्वविद्यालयको कार्यकारी समितिले उनीहरूलाई दुई वर्षसम्म कुनै पनि अनुसन्धान गतिविधिमा संलग्न हुनबाट प्रतिबन्ध लगायो। साथै, भविष्यमा यस्तो गल्ती दोहोऱ्याएमा प्राप्त गरेको शैक्षिक उपाधि खोसेर सेवाबाट बर्खास्त गर्नेसम्मको चेतावनी दियो।
(ङ) बौद्धिक चोरी एक अपराध हो। यस भनाइलाई उदाहरणसहित एक अनुच्छेदमा व्याख्या गर्नुहोस्।
उत्तर: बौद्धिक चोरी एक गम्भीर नैतिक तथा शैक्षिक अपराध हो। यसमा कसैले अरूको परिश्रम, समय, र बौद्धिकताबाट सिर्जित सामग्रीलाई चोरेर आफ्नो भनी प्रस्तुत गर्दछ, जुन बौद्धिक सम्पत्ति अधिकारको ठाडो उल्लङ्घन हो। जसरी भौतिक वस्तु चोर्नु अपराध हो, त्यसरी नै अरूको विचार वा सिर्जना चोर्नु पनि अपराध हो। यसले मौलिक सिर्जनाकर्तालाई निरुत्साहित गर्छ र शैक्षिक प्रणालीको निष्ठामाथि प्रश्न उठाउँछ। त्यसैले, यो केवल लापरवाही मात्र नभएर एक दण्डनीय अपराध हो।
(च) बौद्धिक चोरीबाट बच्ने कुनै पाँच उपायहरू उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: बौद्धिक चोरीबाट बच्ने पाँच प्रमुख उपायहरू निम्न छन्:
- स्रोत उल्लेख गर्ने (Citing Sources): कुनै पनि किताब, लेख, वा वेबसाइटबाट सूचना लिँदा त्यसको स्रोत स्पष्ट रूपमा उल्लेख गर्नुपर्छ।
- उद्धरण गर्ने (Quoting): अरूको भनाइ जस्ताको तस्तै राख्नुपरेमा उद्धरण चिन्ह (“…”) भित्र राख्नुपर्छ र स्रोत खुलाउनुपर्छ।
- पुनर्लेखन गर्ने (Paraphrasing): अरूको विचारलाई राम्ररी बुझेर आफ्नै शब्दमा लेख्नुपर्छ। तर, पुनर्लेखन गर्दा पनि मूल स्रोत उल्लेख गर्न अनिवार्य छ।
- प्रुफरिडिङ गर्ने (Proofreading): आफ्नो लेख अन्तिम रूपमा बुझाउनुअघि शिक्षक वा जानकार व्यक्तिलाई देखाएर सुझाव लिँदा सम्भावित चोरीबाट बच्न सकिन्छ।
- सन्दर्भ सामग्रीको सूची बनाउने (Creating a Bibliography): आफ्नो लेखनको अन्त्यमा प्रयोग गरिएका सम्पूर्ण स्रोतहरूको सूची (सन्दर्भ-सूची) अनिवार्य रूपमा राख्नुपर्छ।
अर्को पाठ:
यो पनि पढ्नुहोस्
कुनै प्रश्न वा सुझाव छ भने, हामीलाई सम्पर्क गर्नुहोस्।
Contact Usथप जानकारीका लागि, Plagiarism.org मा जानुहोस्।