एकाइ २: जीवनोपयोगी सिपका रूपमा डिजिटल सिपहरू तथा सामान्य अनुसन्धान सिपहरू (Jivanopyogi Sipka Rupma Digital Sipharu tatha Samanya Anusandhan Sipharu)
पाठ ७: तथ्याङ्क तथा सूचनाको विश्लेषण र प्रस्तुतीकरण (Tathyanka tatha Suchanako Vishleshan ra Prastutikaran)
यस पाठमा हामीले अनुसन्धानका लागि सङ्कलन गरिएको तथ्याङ्क तथा सूचनाको विश्लेषण र प्रस्तुतीकरण (Analysis and Presentation of Data and Information) कसरी गर्ने भन्ने बारेमा विस्तृत रूपमा अध्ययन गर्नेछौँ। सङ्कलित तथ्याङ्कलाई तयारी गर्ने, प्रशोधन गर्ने, विश्लेषण गर्ने र अन्तमा प्रभावकारी रूपमा प्रस्तुत गर्ने तरिकाहरू यस पाठको मुख्य केन्द्रबिन्दु हो।
अभ्यासका विषयवस्तुहरू
- तथ्याङ्क तयारी (Data Preparation) भनेको के हो?
- तथ्याङ्क विश्लेषण (Data Analysis) चरणको महत्त्व।
- गुणात्मक तथ्याङ्क प्रशोधन (Qualitative Data Processing) गर्ने सफ्टवेयर।
- शाब्दिक प्रस्तुतीकरण (Textual Presentation) को परिभाषा।
- तथ्याङ्क सङ्कलनपछिका कार्यहरूको महत्त्व।
- शाब्दिक प्रस्तुतीकरणलाई प्रभावकारी बनाउने उपायहरू।
- चित्रात्मक प्रस्तुतीकरण (Graphical Presentation) का प्रकार र फाइदाहरू।
१. तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस्:
(क) तथ्याङ्क तयारी भनेको के हो ?
उत्तर: विभिन्न स्रोतबाट सङ्कलन गरिएको तथ्याङ्कलाई प्रशोधनका लागि तयार पार्ने प्रक्रियालाई तथ्याङ्क तयारी (Data Preparation) भनिन्छ। यस चरणमा तथ्याङ्कलाई सफाई गर्ने, व्यवस्थित गर्ने, अनावश्यक र त्रुटिपूर्ण तथ्याङ्क हटाउने, र शंकास्पद तथ्याङ्कलाई पुनःपुष्टि गर्ने जस्ता कार्यहरू समावेश हुन्छन्।
(ख) तथ्याङ्क विश्लेषण चरणलाई किन सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण चरण भनिएको हो ?
उत्तर: तथ्याङ्क विश्लेषण चरणलाई सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण मानिन्छ किनभने यस चरणमा प्रशोधित तथ्याङ्कबाट अर्थपूर्ण निष्कर्ष निकालिन्छ। तथ्याङ्कको नतिजा आफैँमा अर्थहीन हुन सक्छ, तर विश्लेषणले अनुसन्धानका प्रश्नहरूसँग त्यसको सम्बन्ध स्थापित गर्छ। यही निष्कर्षको आधारमा भविष्यका योजनाहरू निर्माण हुने भएकाले यो चरण अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण छ।
(ग) कुनै दुई गुणात्मक तथ्याङ्क प्रशोधन गर्ने कम्प्युटर सफ्टवेयरको नाम उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: गुणात्मक तथ्याङ्क प्रशोधन (Qualitative Data Processing) गर्ने दुई प्रमुख कम्प्युटर सफ्टवेयरहरू हुन्:
- ATLAS.ti
- NVivo
(घ) शाब्दिक प्रस्तुतीकरण भनेको के हो ?
उत्तर: सङ्कलित जानकारी तथा तथ्याङ्कलाई शब्द, वाक्य, र अनुच्छेदको प्रयोग गरी प्रस्तुत गर्ने विधिलाई शाब्दिक प्रस्तुतीकरण (Textual Presentation) भनिन्छ। यस विधिमा लेखकले जानकारीलाई विस्तृत रूपमा व्याख्या गर्न, पुष्टि गर्न र निष्कर्ष निकाल्न सक्ने भएकाले यो प्रस्तुतीकरणको सबैभन्दा प्रचलित रूप हो।
(ङ) तथ्याङ्क सङ्कलनपछि गर्नुपर्ने कार्यहरू अति महत्त्वपूर्ण हुन्छन्। यस भनाइलाई तर्कसहित पुष्टि गर्नुहोस्।
उत्तर: तथ्याङ्क सङ्कलनपछिका कार्यहरू अति महत्त्वपूर्ण हुन्छन्, किनभने सङ्कलन गरिएका सबै तथ्याङ्क अनुसन्धानका लागि उपयोगी नहुन सक्छन्। सङ्कलनपछि तथ्याङ्कलाई तयारी, प्रशोधन, र विश्लेषण गरी अनुसन्धानका प्रश्नहरूको जवाफ खोजिन्छ। यी चरणहरूले कच्चा तथ्याङ्कलाई अर्थपूर्ण निष्कर्षमा बदल्छन् र त्यसलाई लक्षित समूहसम्म पुर्याउन प्रस्तुतीकरण गरिन्छ। सही प्रशोधन र विश्लेषण बिना सङ्कलित तथ्याङ्कको कुनै मूल्य हुँदैन।
(च) शाब्दिक प्रस्तुतीकरणलाई प्रभावकारी बनाउने कुनै पाँच उपायहरू उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: शाब्दिक प्रस्तुतीकरणलाई प्रभावकारी बनाउने पाँच उपायहरू निम्न छन्:
- लक्षित पाठकको ज्ञान, आवश्यकता, र चासोलाई ध्यानमा राखी सरल र स्पष्ट भाषाको प्रयोग गर्ने।
- लेखकको व्यक्तिगत भावना वा पक्षधरता झल्काउने शब्दहरूको प्रयोगबाट बच्ने र तटस्थ रहने।
- सङ्ख्या र प्रतिशतहरू प्रस्तुत गर्दा त्रुटि नहोस् भनी पुनरवलोकन गर्ने र आवश्यक परे सच्याउने।
- लामो र जटिल व्याख्याको सट्टा छोटो, मिठो, र सारगर्भित वाक्यमा जानकारी प्रस्तुत गर्ने।
- एउटै कुरालाई पटक-पटक नदोहोर्याउने, जसले पाठकलाई दिक्क लाग्न सक्छ।
(छ) चित्रात्मक प्रस्तुतीकरणका कुनै पाँच प्रकारहरू उल्लेख गरी प्रत्येकको एक-एक फाइदा उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: जानकारीलाई चित्र, चार्ट, ग्राफ जस्ता दृश्य माध्यमबाट प्रस्तुत गर्नुलाई चित्रात्मक प्रस्तुतीकरण (Graphical Presentation) भनिन्छ। यसका केही प्रकार र फाइदाहरू तल दिइएका छन्:
- स्तम्भचित्र (Bar Chart): विभिन्न समूहहरू बीचको तथ्याङ्कलाई तुलना गर्न सजिलो हुन्छ।
- रेखाचित्र (Line Graph): समयसँगै तथ्याङ्कमा आउने परिवर्तन वा प्रवृत्ति (trend) देखाउन यो निकै प्रभावकारी हुन्छ।
- वृत्तचित्र (Pie Chart): कुनै सिङ्गो वस्तुको भागहरूलाई प्रतिशतमा देखाउन र तुलना गर्न यो उत्तम हुन्छ।
- तालिका (Table): ठूलो परिमाणको तथ्याङ्कलाई व्यवस्थित र क्रमबद्ध रूपमा प्रस्तुत गर्न मद्दत गर्छ।
- फ्लोचार्ट (Flowchart): कुनै प्रक्रिया वा प्रणालीका चरणहरूलाई क्रमिक रूपमा देखाउन यो उपयोगी हुन्छ।
अर्को पाठ:
यो पनि पढ्नुहोस्
थप जानकारीका लागि
नेपालको तथ्याङ्क र आधिकारिक रिपोर्टहरूका लागि, तलको लिङ्कमा जानुहोस्:
राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालय, नेपाल (National Statistics Office, Nepal)कुनै प्रश्न वा सुझाव छ भने, हामीलाई सम्पर्क गर्नुहोस्।
Contact Us