Complete Guide to Class 10 Social Set 5: Solved Questions
A complete resource for SEE preparation, focusing on the model questions for class 10 social set 5.
समूह ‘क’ – Short Questions for Class 10 Social Set 5
१. नेपालका कुनै राउटे समुदायको कुनै एउटा विशेषता उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर: राउटे समुदायको एउटा प्रमुख विशेषता उनीहरूको फिरन्ते जीवनशैली हो । उनीहरू जङ्गलमा कन्दमूल खोज्ने, शिकार गर्ने र काठका भाँडाहरू बनाएर जीवनयापन गर्छन् र स्थायी रूपमा एकै ठाउँमा बस्दैनन् ।
२. दिगो विकासका लक्ष्य हासिल गर्न के गर्नुपर्छ ? कुनै एक बुँदामा स्पष्ट पार्नुहोस् ।
उत्तर: दिगो विकासका लक्ष्य हासिल गर्न प्राकृतिक स्रोतको विवेकपूर्ण प्रयोग र संरक्षण गर्नुपर्छ । यसको अर्थ, हामीले वर्तमान आवश्यकता पूरा गर्दा भविष्यका पुस्ताको आवश्यकतामा सम्झौता नगरी वातावरणलाई जोगाएर विकास निर्माणका कार्यहरू गर्नुपर्छ ।
थप जानकारी: संयुक्त राष्ट्रसंघको दिगो विकास लक्ष्यको वेबसाइट हेर्न सक्नुहुन्छ ।
३. यौन दुर्व्यवहारले व्यक्तिमा पर्ने कुनै एउटा असर लेख्नुहोस् ।
उत्तर: यौन दुर्व्यवहारले व्यक्तिमा गहिरो मानसिक र मनोवैज्ञानिक असर पार्छ, जसले गर्दा व्यक्तिमा डर, चिन्ता, डिप्रेसन र आत्मविश्वासको कमी जस्ता दीर्घकालीन समस्याहरू देखिन सक्छन् ।
४. भ्रष्टाचार हटाउन कुनै एउटा उपयुक्त सूचनामूलक पोष्टकार्ड तयार पार्नुहोस् ।
भ्रष्टाचारमुक्त समाज, हाम्रो प्रतिबद्धता !
भ्रष्टाचारले देशलाई खोक्रो बनाउँछ । यसको अन्त्यको सुरुवात आफैँबाट गरौँ ।
✓ न घूस लिऔँ, न घूस दिऔँ ।
✓ अन्याय र अनियमितताको विरुद्धमा आवाज उठाऔँ ।
✓ आफ्नो अधिकार र कर्तव्यबारे सचेत रहौँ ।
एकजुट होऔँ, भ्रष्टाचारलाई परास्त गरौँ !
जारी गर्ने: एक सचेत नेपाली नागरिक
५. प्रथम विश्वयुद्धपछि देखिएको कुनै एउटा सामाजिक परिवर्तन उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर: प्रथम विश्वयुद्धपछि देखिएको एउटा प्रमुख सामाजिक परिवर्तन महिलाहरूको सामाजिक भूमिकामा आएको बदलाव हो । युद्धमा पुरुषहरू सहभागी हुँदा महिलाहरू घर बाहिर निस्केर विभिन्न पेशा र व्यवसायमा संलग्न हुन थाले, जसले महिला सशक्तीकरण र समानताको लागि बाटो खोल्यो ।
६. दिल्ली सम्झौतामा तपाईंको सहमति वा असहमति के छ ? एउटा बुँदामा स्पष्ट पार्नुहोस् ।
उत्तर: दिल्ली सम्झौताले तत्कालीन राणा शासनको अन्त्य गरी प्रजातन्त्रको ढोका खोलेको हुनाले यो एक महत्त्वपूर्ण राजनीतिक कदम थियो भन्नेमा म सहमत छु । यसले नेपाललाई निरङ्कुश शासनबाट मुक्त गरी जनतालाई सार्वभौम बनाउने दिशामा पहिलो पाइला चालेको थियो ।
७. ‘बचत आर्थिक समृद्धिको आधार हो ।’ यस सम्बन्धमा तपाईंको विचार एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
उत्तर: बचतले व्यक्ति र राष्ट्रिय स्तरमा पुँजी निर्माण गर्न मद्दत गर्दछ, जुन लगानी, उत्पादन र रोजगारी वृद्धि गरी आर्थिक समृद्धिको आधार बन्दछ ।
८. तपाईं आफू वा आफन्तलाई आफ्नै देशमा काम गर्न किन सल्लाह दिनुहुन्छ ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् ।
उत्तर: म आफ्नै देशमा काम गर्न सल्लाह दिन्छु किनभने यसले राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा प्रत्यक्ष योगदान पुग्छ र देश विकासमा सहभागी हुने अवसर प्राप्त हुन्छ ।
९. जिम्मा जमानी परिपत्र अहिले किन निष्क्रिय छ ?
उत्तर: जिम्मा जमानी परिपत्र एउटा परम्परागत प्रशासनिक व्यवस्था थियो जुन आधुनिक कानुनी र प्रशासनिक प्रणालीको विकाससँगै विस्थापित भयो, त्यसैले अहिले यो निष्क्रिय छ ।
१०. विश्वव्यापीकरणले वैदेशिक हस्तक्षेप बढाउने खतरा कसरी रहन्छ ? आफ्नो तर्कसहित एक वाक्यमा पुष्टि गर्नुहोस् ।
उत्तर: विश्वव्यापीकरणले शक्तिशाली राष्ट्रहरूलाई आर्थिक, सांस्कृतिक र राजनीतिक माध्यमबाट कमजोर राष्ट्रहरूको आन्तरिक मामिलामा प्रभाव पार्न सक्ने अवसर प्रदान गर्दछ, जसले गर्दा वैदेशिक हस्तक्षेपको खतरा बढ्छ ।
११. जनसङ्ख्या र वातावरणबीचमा सन्तुलन कायम गर्न स्थानीय सरकारलाई कुनै एउटा प्रभावकारी सल्लाह प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
उत्तर: स्थानीय सरकारले जनसङ्ख्या र वातावरणबीच सन्तुलन कायम गर्न स्थानीय स्तरमा दिगो विकासका कार्यक्रमहरू, जस्तै वृक्षारोपण, फोहोरमैला व्यवस्थापन, र वैकल्पिक ऊर्जाको प्रयोगलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ ।
समूह ‘ख’ – Analysis for Class 10 Social Set 5
१२. ‘पश्चगामी मान्यताले बिगार्ने महत्वपूर्ण आधार हो ।’ यस भनाइलाई उदाहरणसहित स्पष्ट पार्नुहोस् ।
उत्तर: ‘पश्चगामी मान्यताले बिगार्ने महत्वपूर्ण आधार हो’ भन्ने भनाइले समाजमा जडिएर रहेका पुराना, अव्यावहारिक र हानिकारक सोच र परम्पराले विकास र प्रगतिमा बाधा पुऱ्याउँछ भन्ने जनाउँछ । उदाहरणका लागि, जातीय विभेद वा छुवाछुत एक पश्चगामी मान्यता हो, जसले मानिसलाई जातका आधारमा ठूलो र सानो भनेर वर्गीकरण गर्छ । यसले सामाजिक सद्भाव बिगार्ने, मानवीय एकता तोड्ने र राष्ट्रिय विकासमा सबैको समान सहभागितालाई रोक्ने काम गर्छ, जसले अन्ततः समाजलाई नै कमजोर बनाउँछ ।
१३. नेपालमा सङ्घीयताले ल्याएका तथा परिवर्तनहरू चार बुँदामा लेख्नुहोस् ।
उत्तर: नेपालमा सङ्घीयताले ल्याएका चार प्रमुख परिवर्तनहरू निम्नअनुसार छन्:
- शासन प्रणालीको विकेन्द्रीकरण: सिंहदरबारमा केन्द्रित अधिकार स्थानीय तह (गाउँपालिका/नगरपालिका) र प्रदेशसम्म पुगेको छ, जसले गर्दा स्थानीय जनताले आफ्ना समस्याको समाधान आफ्नै ठाउँबाट पाउन थालेका छन् ।
- स्थानीय विकासमा तीव्रता: स्थानीय सरकारहरूले आफ्नो क्षेत्रको विकासका लागि आफैँ योजना बनाउने, बजेट छुट्याउने र कार्यान्वयन गर्ने अधिकार पाएका छन्, जसले गर्दा विकास निर्माणले गति लिएको छ ।
- जनसहभागितामा वृद्धि: स्थानीय तहका निर्वाचन र विकास कार्यमा जनताको सहभागिता बढेको छ, जसले गर्दा शासन प्रणाली थप लोकतान्त्रिक र उत्तरदायी बनेको छ ।
- पहिचान र संस्कृतिको प्रवर्द्धन: प्रदेश र स्थानीय तहहरूले आ-आफ्नो क्षेत्रको भाषा, धर्म, संस्कृति र पहिचानको संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्ने अवसर पाएका छन् ।
१४. हाम्रा मौलिक लोकतान्त्रिक हकको संरक्षण गर्न विभिन्न उपायहरू समेटेर तपाईंले साथीलाई लेखेको पत्रको नमुना तयार गर्नुहोस् ।
उत्तर (पत्रको नमुना):
मिति: २०८२/०७/०२
प्रिय साथी रमेश,
हार्दिक माया तथा सम्झना ।
म यहाँ सञ्चै छु र तिमी पनि आरामै छौ भन्ने आशा गर्दछु । आज म तिमीलाई हाम्रो संविधानले दिएका मौलिक हक र तिनको संरक्षणका उपायहरूबारे केही कुरा लेख्दैछु ।
हाम्रो संविधानले हामीलाई विचार र अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रता, समानताको हक, शोषणविरुद्धको हक जस्ता धेरै महत्त्वपूर्ण अधिकारहरू दिएको छ । तर, यी हकहरू प्राप्त गर्नु मात्र ठूलो कुरा होइन, यिनीहरूको संरक्षण गर्नु झनै महत्त्वपूर्ण छ ।
हाम्रा मौलिक हकको संरक्षण गर्न हामीले निम्न उपायहरू अपनाउन सक्छौँ:
- सचेत र जागरुक हुने: सबैभन्दा पहिले, हामीले आफ्ना अधिकारहरू के-के हुन् भनेर राम्ररी बुझ्नुपर्छ । जबसम्म हामीलाई आफ्नो हकबारे थाहा हुँदैन, तबसम्म त्यसको संरक्षण गर्न सक्दैनौँ ।
- अन्यायको विरुद्धमा बोल्ने: यदि कतै कसैको मौलिक हक हनन भएको देख्यौँ भने, हामीले चुप लागेर बस्नु हुँदैन । त्यसको विरुद्धमा आवाज उठाउनुपर्छ र सम्बन्धित निकायमा उजुरी गर्नुपर्छ ।
- कानुनी उपचार खोज्ने: हाम्रो मौलिक हक हनन भएमा हामी सिधै अदालत गएर कानुनी उपचार खोज्न सक्छौँ ।
- राज्यलाई जिम्मेवार बनाउने: सरकार र राज्यका निकायहरूलाई हाम्रा अधिकारको सम्मान र संरक्षण गर्न निरन्तर दबाब दिनुपर्छ ।
यी उपायहरू अपनाएर हामीले आफ्नो र अरूको लोकतान्त्रिक हकको संरक्षण गर्न सक्छौँ । यसबारे तिम्रो के विचार छ, पत्रमा लेख्न नबिर्सनु है ।
उही तिम्रो प्रिय साथी,
सुजन
१५. ‘हामीले हाम्रो घरमा रहनुभएका ज्येष्ठ नागरिकहरूलाई सधैं सहयोग र सम्मान गर्नुपर्छ ।’ यस भनाइलाई स्पष्ट पार्नुहोस् ।
उत्तर: ज्येष्ठ नागरिकहरू हाम्रो समाजका लागि ज्ञान, अनुभव र सिपका खानी हुन् । उनीहरूले आफ्नो जीवनकालमा धेरै कुरा देखेका, भोगेका र सिकेका हुन्छन्, जुन हाम्रो लागि अमूल्य सम्पत्ति हो । उनीहरूलाई सहयोग र सम्मान गर्नु हाम्रो नैतिक कर्तव्य हो किनभने:
- अनुभवको सम्मान: उनीहरूको अनुभवबाट हामीले जीवनका महत्त्वपूर्ण पाठहरू सिक्न सक्छौँ ।
- योगदानको कदर: उनीहरूले परिवार, समाज र राष्ट्रका लागि गरेको योगदानको कदर गर्नु हाम्रो जिम्मेवारी हो ।
- सामाजिक सद्भाव: ज्येष्ठ नागरिकलाई सम्मान गर्दा पारिवारिक र सामाजिक सम्बन्ध बलियो हुन्छ र नयाँ पुस्ताले असल संस्कार सिक्छ ।
- मानवीय कर्तव्य: उनीहरूलाई जीवनको उत्तरार्धमा माया, हेरचाह र भावनात्मक साथ दिनु हाम्रो मानवीय कर्तव्य हो ।
त्यसैले, उनीहरूको हेरचाह र सम्मान गर्नु भनेको उनीहरूको अनुभव र योगदानलाई सम्मान गर्नु हो, जसले एउटा सभ्य र सुसंस्कृत समाजको निर्माण गर्छ ।
१६. नेपालमा सामाजिक समस्या समाधानका लागि सरकार र विभिन्न सङ्घसंस्थाहरूले आ-आफ्नो क्षेत्रबाट विभिन्न प्रकारका कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आए पनि ती समस्या प्रभावकारी ढङ्गले निराकरण हुन सकेका छैनन् । यस्तो हुनाका कारण तपाईं कसलाई जिम्मेवार ठान्नुहुन्छ र किन ? चार बुँदामा स्पष्ट पार्नुहोस् ।
उत्तर: नेपालमा सामाजिक समस्याहरू प्रभावकारी रूपमा समाधान हुन नसक्नुमा म निम्न पक्षहरूलाई जिम्मेवार ठान्दछु:
- सरकार र राजनीतिक इच्छाशक्तिको कमी: सरकारले समस्या समाधानका लागि बलियो नीति र कानुन बनाए पनि त्यसको प्रभावकारी कार्यान्वयनमा राजनीतिक इच्छाशक्तिको कमी देखिन्छ । भ्रष्टाचार र नातावादले गर्दा कार्यक्रमहरू लक्षित वर्गसम्म पुग्न सक्दैनन् ।
- जनचेतनाको अभाव: धेरैजसो सामाजिक समस्याहरू, जस्तै दाइजो प्रथा, छुवाछुत, अन्धविश्वास आदि जनचेतनाको कमीले गर्दा समाजमा जडिएर रहेका छन् । जबसम्म मानिसहरू आफैँ सचेत हुँदैनन्, तबसम्म कानुनले मात्र समस्या समाधान गर्न सक्दैन ।
- नागरिकको निष्क्रियता: नागरिकहरू आफ्नो समाजमा भएका समस्याप्रति उदासीन र निष्क्रिय देखिन्छन् । उनीहरू समस्यालाई व्यक्तिगत रूपमा नलिई सरकारको मात्रै जिम्मेवारी ठान्छन्, जसले गर्दा सामाजिक परिवर्तनले गति लिन सकेको छैन ।
- गरीबी र अशिक्षा: गरीबी र अशिक्षाले गर्दा मानिसहरू आफ्ना अधिकारबारे अनभिज्ञ हुन्छन् र सामाजिक कुरीतिहरूलाई नै आफ्नो भाग्य सम्झेर बस्न बाध्य हुन्छन्, जसले गर्दा सामाजिक समस्याहरू पुस्तान्तरण हुँदै जान्छन् ।
१७. उपभोक्ता अधिकार संरक्षण र प्रवर्द्धनमा स्थानीय सरकारका कुनै चारओटा भूमिका लेख्नुहोस् ।
उत्तर: उपभोक्ता अधिकार संरक्षण र प्रवर्द्धनमा स्थानीय सरकारका चार प्रमुख भूमिकाहरू निम्न छन्:
- बजार अनुगमन र नियमन: आफ्नो क्षेत्रभित्रका बजार, पसल, र व्यवसायहरूको नियमित अनुगमन गरी वस्तुको गुणस्तर, मूल्य, र नापतौल सही भए-नभएको सुनिश्चित गर्ने ।
- जनचेतना कार्यक्रम सञ्चालन: उपभोक्ताहरूलाई उनीहरूको अधिकार, कर्तव्य, र ठगिएमा उजुरी गर्ने प्रक्रियाबारे जानकारी दिन विभिन्न सचेतनामूलक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्ने ।
- उजुरी सुन्ने र समाधान गर्ने: उपभोक्ताहरूबाट आएका गुनासो र उजुरीहरू सुन्नका लागि छुट्टै संयन्त्र बनाउने र त्यसको उचित छानबिन गरी दोषीलाई कारबाही गर्ने ।
- स्थानीय कानुन निर्माण: उपभोक्ताको हित संरक्षणका लागि आवश्यक स्थानीय स्तरका नीति, नियम, र मापदण्डहरू बनाउने र त्यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्ने ।
१८. भूमध्यरेखीय हावापानीको क्षेत्रका वनस्पति र जनजीवनको दुई-दुई बुँदामा विशेषता लेख्नुहोस् ।
उत्तर:
वनस्पतिका विशेषताहरू:
- यहाँ सधैँभरि हरिया रहने घना जङ्गल (सदाबहार वन) पाइन्छ, जसलाई ‘सेल्भास’ भनिन्छ ।
- रुखहरू अग्ला, मोटा र एकआपसमा जेलिएका हुन्छन्, जसले गर्दा सूर्यको प्रकाश जमिनसम्म पुग्न कठिन हुन्छ ।
जनजीवनका विशेषताहरू:
- अत्यधिक गर्मी र वर्षाका कारण यहाँको जनजीवन कष्टकर हुन्छ र जनघनत्व निकै कम पाइन्छ ।
- यहाँका आदिवासीहरू (जस्तै: पिग्मी, बोरो) घुमन्ते जीवन बिताउँछन् र शिकार गर्ने तथा फलफूल सङ्कलन गरेर जीविकोपार्जन गर्छन् ।
१९. संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक तथा सांस्कृतिक सङ्गठन (युनेस्को) ले नेपालका कुन-कुन क्षेत्रहरूमा कसरी सहयोग पुऱ्याउँदै आएको छ ?
उत्तर: युनेस्कोले नेपालमा मुख्यतया शिक्षा, विज्ञान, संस्कृति र सञ्चारको क्षेत्रमा सहयोग गर्दै आएको छ । यसले विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत नेपालका सांस्कृतिक र प्राकृतिक सम्पदाहरू (जस्तै: लुम्बिनी, सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज, काठमाडौँ उपत्यकाका सम्पदाहरू) को संरक्षण र प्रवर्द्धनमा आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग प्रदान गर्दछ । साथै, शिक्षाको गुणस्तर सुधार, साक्षरता अभियान, र वैज्ञानिक अनुसन्धानका लागि पनि विभिन्न कार्यक्रमहरूमा सहयोग पुऱ्याउँदै आएको छ ।
२०. गुणस्तरीय जीवनको महत्त्व उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर: गुणस्तरीय जीवनको महत्त्व मानिसको शारीरिक, मानसिक, सामाजिक र आर्थिक पक्षहरूको समग्र विकास र सन्तुष्टिसँग जोडिएको हुन्छ । यसले व्यक्तिलाई स्वस्थ, शिक्षित, र आर्थिक रूपमा सक्षम बनाउँछ, जसले गर्दा उसले समाजमा सकारात्मक योगदान दिन सक्छ । गुणस्तरीय जीवनले मानिसको आयु मात्र बढाउँदैन, बरु जीवनलाई अर्थपूर्ण, सुखी र सम्मानित बनाउँछ ।
समूह ‘ग’ – Long Answer Questions (Class 10 Social Set 5)
२१. निर्वाचनपूर्व र निर्वाचनको अवधिमा असल नागरिकले खेल्नुपर्ने भूमिकाको विश्लेषण गर्नुहोस् ।
उत्तर: लोकतन्त्रको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण आधार निर्वाचन हो । यस प्रक्रियामा असल नागरिकको भूमिका निर्वाचनपूर्व र निर्वाचनको अवधिमा अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । एक असल नागरिकले खेल्नुपर्ने भूमिकालाई निम्नअनुसार विश्लेषण गर्न सकिन्छ:
निर्वाचनपूर्वको भूमिका:
- मतदाता नामावलीमा नाम दर्ता गर्ने: निर्वाचनमा भाग लिनका लागि पहिलो सर्त भनेको मतदाता नामावलीमा आफ्नो नाम दर्ता गराउनु हो । एक असल नागरिकले आफ्नो उमेर पुगेपछि समयमै नाम दर्ता गराउनुपर्छ र अरूलाई पनि यसो गर्न प्रेरित गर्नुपर्छ ।
- उम्मेदवारबारे अध्ययन गर्ने: आफ्नो क्षेत्रका उम्मेदवारहरूको पृष्ठभूमि, राजनीतिक विचार, विगतका काम, र भविष्यका योजनाहरूबारे राम्रोसँग अध्ययन र विश्लेषण गर्नुपर्छ । उम्मेदवार असल, योग्य, र विकासप्रेमी छ कि छैन भनेर निष्पक्ष रूपमा जाँच्नुपर्छ ।
- राजनीतिक दलका घोषणापत्रको विश्लेषण: विभिन्न राजनीतिक दलहरूले सार्वजनिक गरेका घोषणापत्र र प्रतिबद्धताहरूको अध्ययन गर्नुपर्छ । ती घोषणाहरू देश र जनताको हितमा छन् कि छैनन्, र ती कत्तिको व्यावहारिक छन् भनेर विश्लेषण गर्नुपर्छ ।
- सचेतनामूलक बहसमा भाग लिने: निर्वाचनसम्बन्धी विभिन्न छलफल, बहस, र कार्यक्रमहरूमा सक्रिय रूपमा भाग लिई आफ्नो विचार राख्नुपर्छ र अरूको विचार सुन्नुपर्छ । यसले सही निर्णय लिन मद्दत गर्छ ।
- लोभ, लालच र भ्रमबाट मुक्त रहने: कुनै पनि उम्मेदवार वा दलले देखाउने लोभ, डर, वा फैलाउने भ्रममा पर्नु हुँदैन । आफ्नो विवेक प्रयोग गरेर निष्पक्ष रूपमा मतदान गर्ने निर्णय लिनुपर्छ ।
निर्वाचनको अवधिमा (मतदानको दिन) भूमिका:
- उत्साहका साथ मतदानमा भाग लिने: मतदान गर्नु आफ्नो अधिकार र कर्तव्य दुवै हो भन्ने बुझेर उत्साहका साथ मतदान केन्द्रमा गई आफ्नो मताधिकारको प्रयोग गर्नुपर्छ ।
- गोप्य र स्वतन्त्र मतदान गर्ने: कसैको दबाब वा प्रभावमा नपरी आफ्नो रोजाइको उम्मेदवारलाई गोप्य रूपमा मतदान गर्नुपर्छ ।
- मतदान प्रक्रियालाई मर्यादित बनाउने: मतदान केन्द्रमा शान्तिपूर्ण वातावरण कायम गर्न सहयोग गर्नुपर्छ । होहल्ला, विवाद, वा कुनै पनि अमर्यादित गतिविधिबाट टाढा रहनुपर्छ ।
- आचारसंहिताको पालना गर्ने: निर्वाचन आयोगले जारी गरेको आचारसंहिताको पूर्ण पालना गर्नुपर्छ । अरूलाई मतदानमा प्रभावित पार्ने कुनै पनि कार्य गर्नु हुँदैन ।
यसरी, निर्वाचनको हरेक चरणमा एक असल नागरिकले सचेत, सक्रिय, र जिम्मेवार भूमिका निर्वाह गरेमा मात्रै सक्षम र योग्य प्रतिनिधि चुनिन सक्छन् र लोकतन्त्र बलियो हुन सक्छ ।
२२. (नक्सा कार्य)
उत्तर:
Figure: Outline map of Nepal
नेपालको नक्सामा:
- कान्जिरोवा हिमाल: यो नेपालको कर्णाली प्रदेशको डोल्पा जिल्लामा अवस्थित छ ।
- सिद्धचरण राजमार्ग: यो राजमार्ग पूर्वी नेपालको उदयपुर जिल्लाको कटारीबाट सुरु भई पहाडी जिल्लाहरू ओखलढुङ्गा हुँदै सोलुखुम्बुसम्म पुग्छ ।
- गोसाइँकुण्ड: यो रसुवा जिल्लामा अवस्थित एक प्रसिद्ध धार्मिक तथा पर्यटकीय ताल हो ।
- पाथिभरा मन्दिर: यो ताप्लेजुङ जिल्लामा अवस्थित एक प्रसिद्ध हिन्दू देवीको मन्दिर हो ।
दक्षिण अमेरिकाको नक्सामा:
- एन्कान्कागुवा पहाड: यो एन्डिज पर्वतमालामा अवस्थित दक्षिण अमेरिकाको सबैभन्दा अग्लो हिमाल हो, जुन अर्जेन्टिनामा पर्दछ ।
- पराना नदी: यो ब्राजिल, पाराग्वे र अर्जेन्टिना हुँदै बग्ने दक्षिण अमेरिकाको दोस्रो ठूलो नदी हो ।
- सेलभास: यो भूमध्यरेखीय हावापानी क्षेत्रमा पाइने घना, सदाबहार जङ्गल हो, जुन मुख्यतया अमेजन नदीको बेसिन (ब्राजिल र अन्य छिमेकी देशहरू) मा फैलिएको छ ।
- टिटिकाका ताल: यो बोलिभिया र पेरुको सिमानामा अवस्थित, विश्वको सबैभन्दा अग्लो स्थानमा रहेको नौगम्य ताल हो ।
२३. नेपालमा वि.सं. २०४६ देखि २०६३ सम्मका प्रमुख राजनीतिक घटनाहरू उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर: नेपालमा वि.सं. २०४६ देखि २०६३ सम्मको अवधि राजनीतिक रूपमा अत्यन्तै उतारचढावपूर्ण रह्यो । यस अवधिका प्रमुख राजनीतिक घटनाहरू निम्नअनुसार छन्:
- वि.सं. २०४६ को जनआन्दोलन: नेपाली काँग्रेस र संयुक्त वाममोर्चाको संयुक्त आह्वानमा पञ्चायती व्यवस्थाको विरुद्धमा जनआन्दोलन सुरु भयो ।
- प्रजातन्त्रको पुनर्स्थापना (२०४६ चैत २६): जनआन्दोलनको सफलतापछि राजा वीरेन्द्रले निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य गरी बहुदलीय प्रजातन्त्रको पुनर्स्थापनाको घोषणा गरे ।
- नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को घोषणा: प्रजातन्त्र पुनर्स्थापनापछि नयाँ संविधान निर्माण भयो, जसले संवैधानिक राजतन्त्र र संसदीय व्यवस्थाको स्थापना गर्यो ।
- पहिलो आम निर्वाचन (२०४८): नयाँ संविधानअनुसार पहिलो संसदीय निर्वाचन सम्पन्न भयो, जसमा नेपाली काँग्रेसले बहुमत प्राप्त गरी गिरिजाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा सरकार गठन गर्यो ।
- माओवादी जनयुद्धको सुरुवात (२०५२ फागुन १): नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (माओवादी) ले राजतन्त्र र संसदीय व्यवस्थाको विरुद्धमा सशस्त्र ‘जनयुद्ध’ को सुरुवात गर्यो, जसले देशलाई दशक लामो द्वन्द्वमा धकेल्यो ।
- दरबार हत्याकाण्ड (२०५८ जेठ १९): राजा वीरेन्द्रको वंश नाश हुने गरी रहस्यमय दरबार हत्याकाण्ड भयो, जसपछि उनका भाइ ज्ञानेन्द्र शाह नयाँ राजा बने ।
- राजा ज्ञानेन्द्रद्वारा शाही घोषणा (२०६१ माघ १९): राजा ज्ञानेन्द्रले देशमा जारी द्वन्द्व र राजनीतिक अस्थिरताको कारण देखाउँदै सम्पूर्ण शासन सत्ता आफ्नो हातमा लिए र आफ्नै अध्यक्षतामा मन्त्रिपरिषद् गठन गरे ।
- सात दल र माओवादीबीच १२-बुँदे समझदारी (२०६२ मंसिर): राजाको प्रत्यक्ष शासनको विरुद्धमा आन्दोलनरत सात राजनीतिक दल र सशस्त्र द्वन्द्वमा रहेको नेकपा (माओवादी) बीच दिल्लीमा १२-बुँदे समझदारी भयो, जसले दोस्रो जनआन्दोलनको आधार तयार गर्यो ।
- दोस्रो जनआन्दोलन (२०६२/६३): सात दल र माओवादीको संयुक्त आह्वानमा १९ दिने ऐतिहासिक जनआन्दोलन भयो ।
- प्रतिनिधिसभाको पुनर्स्थापना (२०६३ वैशाख ११): जनआन्दोलनको दबाबपछि राजा ज्ञानेन्द्रले विघटित प्रतिनिधिसभा पुनर्स्थापनाको घोषणा गरे ।
- विस्तृत शान्ति सम्झौता (२०६३ मंसिर ५): नेपाल सरकार र नेकपा (माओवादी) बीच विस्तृत शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर भयो, जसले औपचारिक रूपमा दशक लामो सशस्त्र द्वन्द्वको अन्त्य गर्यो ।
२४. तपाईं देशको अर्थमन्त्री नियुक्त हुनुभयो भने सहकारी क्षेत्रमा देखिएका चुनौती र समस्याहरूको समाधान कसरी गर्नुहुन्छ ? प्रस्तावसहित योजना बनाउनुहोस् ।
उत्तर: यदि म देशको अर्थमन्त्री नियुक्त भएँ भने, सहकारी क्षेत्रमा देखिएका चुनौती र समस्याहरूको समाधान गर्न निम्न प्रस्तावसहितको योजना कार्यान्वयन गर्नेछु:
योजनाको शीर्षक: “सुशासित, सुरक्षित र समृद्ध सहकारी अभियान”
१. सहकारी क्षेत्रका प्रमुख समस्या तथा चुनौतीहरू:
- सदस्यहरूको बचत रकम दुरुपयोग र ठगी ।
- कमजोर अनुगमन र नियमन प्रणाली ।
- संस्थापकहरूको एकाधिकार र अपारदर्शी कारोबार ।
- सहकारी शिक्षा र वित्तीय साक्षरताको अभाव ।
- उद्देश्यविपरीत घरजग्गा र अन्य जोखिमपूर्ण क्षेत्रमा लगानी ।
२. समाधानका लागि प्रस्तावित योजना र कार्यक्रमहरू:
क) तत्काल सुधारका लागि (पहिलो ६ महिना)
- शक्तिशाली नियमनकारी निकायको गठन: सहकारी क्षेत्रको मात्रै अनुगमन, नियमन, र सुपरीवेक्षण गर्नका लागि एक स्वायत्त र शक्तिशाली ‘सहकारी नियमन प्राधिकरण’ गठन गर्नेछु ।
- बचत तथा ऋणको सीमा निर्धारण: एउटा सहकारीले सदस्यबाट लिन सक्ने बचत र दिन सक्ने ऋणको स्पष्ट सीमा तोक्नेछु, ताकि अत्यधिक जोखिम न्यूनीकरण होस् ।
- समस्याग्रस्त सहकारीको पहिचान र व्यवस्थापन: तत्काल समस्यामा परेका सहकारीहरूको पहिचान गरी तिनीहरूको सम्पत्ति र दायित्वको मूल्याङ्कन गर्नेछु र बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्नका लागि ‘बचतकर्ता राहत कोष’ स्थापना गर्नेछु ।
ख) मध्यकालीन सुधारका लागि (१-२ वर्ष)
- डिजिटल प्रणालीको सुरुवात: सबै सहकारीहरूको हिसाबकिताब र कारोबारलाई अनिवार्य रूपमा डिजिटल प्रणालीमा आबद्ध गराउनेछु । यसले पारदर्शिता बढाउनेछ र अनुगमन गर्न सजिलो बनाउनेछ ।
- सहकारी शिक्षा र वित्तीय साक्षरता अभियान: सदस्यहरूलाई आफ्नो अधिकार, सहकारीको सिद्धान्त, र सुरक्षित बचतबारे सचेत गराउन देशव्यापी रूपमा वित्तीय साक्षरता अभियान सञ्चालन गर्नेछु ।
- जोखिममा आधारित अनुगमन प्रणाली: सहकारीहरूको कारोबार, लगानी, र वित्तीय स्वास्थ्यको आधारमा जोखिम मूल्याङ्कन गरी उच्च जोखिममा रहेका सहकारीहरूको सूक्ष्म अनुगमन गर्ने प्रणाली विकास गर्नेछु ।
ग) दीर्घकालीन सुधारका लागि (२ वर्षभन्दा माथि)
- सहकारी ऐनको संशोधन: वर्तमान सहकारी ऐनलाई समयसापेक्ष संशोधन गरी सञ्चालकहरूको योग्यता, जवाफदेहिता, र कारबाहीसम्बन्धी कडा कानुनी प्रावधानहरू राख्नेछु ।
- बचत तथा ऋण सुरक्षण कोषको स्थापना: बैंक तथा वित्तीय संस्थामा जस्तै सहकारीका सदस्यहरूको निश्चित रकमसम्मको बचत सुरक्षण गर्नका लागि ‘सहकारी बचत तथा ऋण सुरक्षण कोष’ स्थापना गर्नेछु ।
- उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी गर्न प्रोत्साहन: सहकारीहरूलाई घरजग्गा जस्ता अनुत्पादक क्षेत्रमा भन्दा कृषि, पर्यटन, र साना उद्योग जस्ता उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी गर्न प्रोत्साहन गर्न विशेष सहुलियत र अनुदानको व्यवस्था गर्नेछु ।
निष्कर्ष: मेरो यो योजनाले सहकारी क्षेत्रमा देखिएको वित्तीय अराजकतालाई नियन्त्रण गर्ने, सदस्यहरूको बचतलाई सुरक्षित गर्ने, र सहकारीलाई देशको आर्थिक विकासको एक भरपर्दो स्तम्भको रूपमा स्थापित गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।
Other Additional Material
Class 10 English Notes
Complete notes for SEE English.
Class 10 Nepali Vyakaran
Grammar notes for SEE Nepali.
Class 10 Science Notes
Comprehensive notes for SEE Science.
C. Mathematics Notes
Notes for Compulsory Mathematics.
Computer Science Notes
Full notes for SEE Computer Science.
Optional Maths Notes
Complete notes for Optional Maths.