Ghar Jhagada (घरझगडा) – Chapter 2 Complete Notes

१. शब्दकोश प्रयोग गरी दिइएका शब्दको अर्थ लेख्नुहोस्:

२. ‘घरझगडा’ कथामा प्रयोग भएका निम्नलिखित टुक्कालाई अर्थ खुल्ने गरी वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस्:

३. दिइएका उखान र तिनको अर्थ पहिचान गरी पाँचओटा उखानलाई वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस्:

४. दिइएको अनुच्छेदबाट अनुकरणात्मक शब्द पहिचान गरी लेख्नुहोस्:

⇒ लटरम्म, घ्याच्च, हस्याङफस्याङ, चिटिक्क, छक्क, चटक्क, गद्‌गद

५. कोशको प्रयोग गरी दिइएका शब्दलाई क्रम मिलाएर लेख्नुहोस्:

⇒ अंश, आँसु, ऋण, कक्ष, क्षमा, गुलाफ, ज्ञानी, ज्वाला, त्याग, त्रिलोचन, थुनुवा, सिर्जना

३. दिइएका प्रश्नको उत्तर भन्नुहोस्:

४. दिइएको कथांश मौन पठन गरी सोधिएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस्:

(कथांश: राजेन्द्रलक्ष्मी र बहादुर शाहको सम्बन्धको विवरण)

५. कथाअनुसार दिइएका घटनालाई क्रम मिलाएर लेख्नुहोस्:

६. दिइएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस्:

७. कथाको ‘राजेन्द्रलक्ष्मीले…विचार गर्नुहोस्।’ कथांश पढी साथीसँग छलफल गर्नुहोस्:

राजेन्द्रलक्ष्मीले बहादुर शाहलाई डाकेर भनिन्, “क्या हो राजकुमार, मिलेर काम गर्छु भनी शपथ गरेको कहाँ गयो? नायबीमा राल काढेर सोझी भाउज्यूलाई छक्याउनु के राजनीति हो। शाही कुलमा ऐरेलु बन्नुहुन्छ भने तितो अनुभव आफैँ भोग्नुहोला। सुतेको सिंहको टाउकामा टेक्नु के बुद्धिमानी हो। कमलपित्त भएको दृष्टिले आइमाई भनेर तपाईंले हेप्नुभएको होला तर यो तपाईंको भुल हो। डोरीले हात्तीलाई हलचल गर्न दिँदैन भन्ने तपाईंलाई थाहा छैन? कम्मर कस्यौँ भने छहरा, पहरा, ढाल, तरवार अनि हिउँ र ज्वाला पनि बन्न सक्छौँ। आँधी भएर उडाउन सक्छौँ अनि व्याधि भएर पछार्न पनि, नागिनी बनेर पातालमा पस्न सक्छौँ अनि गरुडनी भएर आकाशमा उड्न पनि। शक्ति नभएका भए महाकाली, महालक्ष्मी, महासरस्वतीलाई कसैले पुज्ने थिएनन्। खेलौना सम्झी आगो खेलाउनेको कुन गति हुन्छ आफैँ विचार गर्नुहोस्।”

८. राजेन्द्रलक्ष्मी र बहादुर शाहका बिच कुराकानी भइरहेको समयमा तपाईं पुग्नुभएको भए के सल्लाह दिनुहुन्थ्यो, कारणसहित वर्णन गर्नुहोस्:

⇒ राजेन्द्रलक्ष्मी र बहादुर शाह ‘घरझगडा’ ऐतिहासिक कथाका मुख्य पात्रहरू हुन्। नाताले भाउजू देवर भए पनि कहिले मेलमिलाप हुन्थ्यो, कहिले भने परस्परमा झगडा पर्दथ्यो र एकले अर्कालाई थुनामा राख्ने काम पनि भएको थियो। यही कारणले एकीकरणको अभियानमा पनि धक्का लागेको थियो भने वैरीहरूले पनि चलखेल गर्ने अवसर पाएका थिए। एउटा सामान्य परिवारका नेतृत्वकर्तामा मनमुटाव हुँदा घरमा त भाँडभैलो हुन्छ भने राज्यका नेतृत्वमा हुने यस्तो मनमुटावले झनै ठुला समस्या सिर्जना गर्छ। एकतामा नै ठुलो तागत हुन्छ भन्ने विचार राख्ने मेरो पहिलो प्राथमिकता त दुवैलाई मिलाउने नै हुन्थ्यो। कथाका आधारमा हेर्दा दुवै पात्र नियत खराब भएका पात्र होइनन्। आफ्ना ससुरा र बुबाले थालेको एकीकरणको अभियानलाई दुवैले प्राथमिकतामा राखेका थिए। यस्तो अवस्थामा पनि यिनीहरूले कैयौँ राज्यलाई अधीनमा पारेका थिए। दुवै मिलेर काम गरेका भए अझ द्रुत गतिमा काम हुन्थ्यो। मेरो विचारमा यिनीहरूको कमजोरी भनेको भारदारहरूको चलखेलको भेउ पाउन नसक्नु मात्र हो। दुवैले स्वविवेक प्रयोग नगरेर भारदारहरूको दलदलमा फसेको देखिन्छ। यस्तो अवस्थामा मैले दुवैलाई मिलेर अघि बढ्न सल्लाह दिन्थेँ। दुवैलाई भारदारहरूको कुराको लहैलहैमा नलागी छातीमा हात राखेर एक अर्काको मूल्याङ्कन गर्न लगाउँथेँ। फुट्दा र जुट्दाका परिणाम स्मरण गराउँथेँ। जुटेर अघि बढ्दा हुन सक्ने सम्भावनाहरू देखाएर पृथ्वीनारायण शाहले देखाएको बाटोमा लाग्न आग्रह गर्थेँ। यसरी म उनीहरू बिच कुराकानी भइरहेको समयमा पुगेको भए एउटा असल मध्यस्थकर्ता बनेर दुवैलाई फुटेर होइन जुटेर अगाडि बढ्न प्रेरित गर्थेँ।

९. व्याख्या गर्नुहोस्:

१०. ‘घरझगडा’ कथाको सार एक अनुच्छेदमा लेख्नुहोस्:

⇒ ‘घरझगडा’ इतिहासको कालखण्डमा दरबारभित्र हुने खटपटलाई समावेश गरी लेखिएको ऐतिहासिक कथा हो। राज्य चलाउने काम सजिलो होइन। राज्य चलाउने व्यक्ति बाह्य र आन्तरिक चलखेल र षड्यन्त्रप्रति हरदम चनाखो बन्नुपर्छ। राज्यमा नेतृत्वकर्ताहरूका बिच आपसी सहमति र समझदारी भयो भने राज्य बलियो हुन्छ। आपसी वैमनस्य र कलहले राज्यमा अस्थिरता सिर्जना गर्छ। यस्तो अवस्थामा शत्रुहरूले पनि फाइदा उठाउन खोज्छन्। जसरी राजेन्द्रलक्ष्मी र बहादुर शाहका बिचमा आपसी समझदारी हुन नसक्दा एकीकरणको अभियानमा पनि धक्का लाग्यो। यसरी ‘भाइ फुटे गवार लुटे’ भन्ने उखानलाई कथामा चरितार्थ गरिएको छ।

११. राजेन्द्रलक्ष्मीले गरेका सबै कार्य राष्ट्रियता र स्वाधीनताका लागि मात्र छन् त? कथाका आधारमा तर्क दिनुहोस्:

⇒ ‘घरझगडा’ इतिहासको कालखण्डमा दरबारभित्र हुने खटपटलाई समावेश गरी लेखिएको ऐतिहासिक सत्य कथा हो। राजेन्द्रलक्ष्मी यस कथाकी मुख्य पात्र हुन्। आफ्ना ससुराले थालेको नेपाल एकीकरणको अभियानलाई उनले अगाडि बढाएकी थिइन्। भारदारहरूको षड्यन्त्रको सामु भने उनी अलि चुकेको देखिन्छ।

इतिहासमा राजेन्द्रलक्ष्मी एउटी वीराङ्गना र राष्ट्रमाता भनेर चिनिएकी छिन्। आफ्ना पति प्रतापसिंह शाहको निधन हुँदा उनी दुधे बालक रणबहादुर र राष्ट्रको रक्षाका लागि भनेर सती गइनन्। छोरा रणबहादुर शाहको नायब बनेर उनले शासन चलाइन्। पृथ्वीनारायण शाहले आफ्नो राज्यभित्र पार्न नसकेका लमजुङ, तनहुँ, कास्की, पर्वत, प्युठान जस्ता राज्यहरू नेपालअन्तर्गत पार्न राजेन्द्रलक्ष्मीको महत्त्वपूर्ण योगदान छ। नेपालको एकीकरणमा पृथ्वीनारायण शाहपछि उनको नाम पनि अगाडि आउँछ। यी कामहरूको मूल्याङ्कन गर्दा उनले गरेका कार्य अवश्य राष्ट्रियता र स्वाधीनताका लागि देखिन्छन्। यति हुँदाहुँदै पनि भारदारहरूको षड्यन्त्रको दलदलमा भने उनी चुर्लुम्म डुबेकी छन्। बहादुर शाहलाई शत्रु मानेर नजरबन्दमा राखेकी छन्। कथामा उनी आफैँ पनि बहादुर शाहलाई सदुपयोग गर्न नसक्दा पश्चातापमा परेकी छिन्। उनीमा केही व्यक्तिगत स्वार्थ पनि हावी भएको पाइन्छ। बहादुर शाहले एकीकरणको अभियानलाई तीव्र बनाउन खोज्दा, यही कुरालाई लिएर देवर भाउजूको खटपट सुरु भएको मानिन्छ। उनले बहादुर शाहलाई पनि साथमा लिएर अगाडि बढ्न सकेकी भए देशको राष्ट्रियता र स्वाधीनता अझ मजबुत हुने देखिन्छ। हुन त उनले भनेजस्तै ‘एउटा व्यक्तिले सधैँ सबै कुरामा गुन लाउन कसले सक्छ र’ लाई आधार मान्ने हो भने समग्रमा उनका काम राष्ट्रियता र स्वाधीनताका लागि मात्र भएको मान्न सकिन्छ।

१२. सत्ता प्राप्तिका लागि हुने सङ्घर्षलाई कथाले कुन रूपमा देखाएको छ, समीक्षा गर्नुहोस्:

⇒ ‘घरझगडा’ इतिहासको कालखण्डमा दरबारभित्र हुने खटपटलाई समावेश गरी लेखिएको ऐतिहासिक कथा हो। यो कथा कथाकार बदरीनाथ भट्टराईले लेखेका हुन्। यस कथामा तत्कालीन समयमा राज्यका नेतृत्वकर्ताहरूका बिच हुने आपसी षड्यन्त्र, वैमनस्य, कलह आदिका कारण र परिणामलाई प्रस्तुत गरिएको छ। शक्ति सङ्घर्षको विषयलाई समावेश गरी कथामा ‘भाइ फुटे गवार लुटे’ भन्ने उखानलाई चरितार्थ गरिएको छ।

राजेन्द्रलक्ष्मी र बहादुर शाह दुवैले प्रतापसिंह शाहको मृत्युपछि नायब भएर शासन चलाए। दरबारिया षड्यन्त्रका कारण दुवैले एकअर्कालाई विश्वास गर्न सकेका थिएनन्। शङ्कालु प्रवृत्ति दुवैमा हाबी छ। स्वविवेकको प्रयोग नगरी भारदारका कुरा सुनेर षड्यन्त्रको दलदलमा फसेका थिए। भाउजू देवरमा कहिले मेलमिलाप हुन्थ्यो, कहिले भने परस्परमा झगडा पर्दथ्यो र एकले अर्कालाई थुनामा राख्ने काम पनि भएको थियो। उसै बेलादेखि राजा र भाइ भारदारहरू बिच राजदरबारभित्र अविश्वास र आशङ्काको बीजारोपण भएको मानिन्छ। यही दरबारिया षड्यन्त्रको चक्रव्यूहमा असङ्ख्य भारदारहरूको उत्थान र पतन हुन पुग्यो। भारदारहरू आफ्नो स्वार्थ जोसँग पूरा गर्न सकिन्छ, उसैको पछि लाग्थे। राष्ट्रियता र स्वाधीनताका कुरा गौण रहन्थे। विरोधीहरूको देशनिकाला, नजरबन्द र हत्यासमेत हुन्थ्यो। शक्ति सङ्घर्षको दौरानमा बहादुर शाह पटक पटक नजरबन्द र निर्वासित हुनु पर्‍यो भने राजेन्द्रलक्ष्मी पनि दरबारभित्रै कैद हुनु पर्‍यो। दुवै मिलेर काम गरेका भए अझ द्रुत गतिमा काम हुन्थ्यो तर उनीहरू नेतृत्वको हानथापमा बढी केन्द्रित रहे।

यो कथा वर्तमान अवस्थामा पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ। सत्ता प्राप्ति र नेतृत्वको भोक अहिलेका नेताहरूमा अझ विकृत देखिन्छ। सत्ता प्राप्तिका लागि हुने तत्कालीन सङ्घर्षलाई वर्तमान सन्दर्भमा बुझ्न अझ सहज देखिन्छ। राष्ट्रियता र स्वाधीनताका कुरा नारामा मात्र सीमित रहने र सत्तामा पुग्नका लागि जस्तोसुकै हत्कण्डा पनि अपनाउन तयार रहने मानसिकताले बढी काम गरेको देखिन्छ। समग्रमा यस कथामा पनि सत्ता प्राप्ति एउटा ‘फोहारी खेल’ रहेको र सत्ता प्राप्तिका लागि जस्तोसुकै मार्गमा लाग्न तयार हुने शासकहरूको मनोविज्ञान कथामा प्रस्तुत गरिएको छ।

१३. दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस्:

भाषिक संरचना र वर्णविन्यास पहिचान गर्नुहोस्: