मेरो देशको शिक्षा (Mero Deshko Shiksha)

समालोचनात्मक

⇒ हामी सबैमा समालोचनात्मक दृष्टि हुनुपर्छ ।

विज्ञान

⇒ यो युग विज्ञानको युग हो।

प्रविधि

⇒ प्रविधिले हाम्रो जीवन सहज भएको छ ।

परिष्कृत

⇒ हाम्रा बानीव्यवहार परिष्कृत गर्नुपर्छ।

इतिहास

⇒ नेपालको इतिहास गर्व गर्न लायक छ ।

(क) दीक्षित व्यक्तिमा कस्तो क्षमता हुनुपर्छ?

⇒ दीक्षित व्यक्तिमा समालोचनात्मक सोचयुक्त नयाँ नयाँ ज्ञान निर्माण गर्न सक्ने क्षमता हुनुपर्छ ।

(ख) स्वस्थ चिन्तनमा कुन कुरा पर्छ?

⇒ स्वस्थ चिन्तनमा हरेक कुरालाई पूर्वाग्रह नराखेर अरूका भरमा मात्र नपरी आफ्‌नै विवेकका आँखाले हेर्नुपर्ने कुरा पर्छ।

(ग) समालोचनात्मक चिन्तन शिक्षाको एउटा पाटो हो भन्नुको आशय के हो?

⇒ समालोचनात्मक चिन्तनले व्यक्तिमा विवेकी, तार्किक र चेतनशील बनाउने हुनाले यसलाई शिक्षाको एउटा पाटो भनिएको हो।

(घ) निबन्धको अंशको भनाइप्रति तपाईं सहमत या असहमत के हुनुहुन्छ, तर्क दिनुहोस्।

⇒ निबन्धको अंशको भनाइप्रति म सहमत छु। हामीमा समालोचनात्मक सोच हुनु आवश्यक छ। यस्तो सोच राख्न सके हामी सही गलत छुट्याउने चेतनाको विकास गर्न सक्छौँ। हरेक विषय र वस्तुका बारेमा आफ्‌नो धारणा बनाउन सक्छौँ ।

(क) मेरो देशको शिक्षा निबन्धमा कस्तो व्यवसायमूलक शिक्षाको अपेक्षा गरिएको छ?

⇒ निबन्धमा भूगोल र पर्यावरण अनुकूल व्यवसायमूलक शिक्षाको अपेक्षा गरिएको छ। जुन ठाउँमा जे कुराको उत्पादन सम्भव छ, त्यसैको उत्पादन र प्रशोधनसम्बन्धी शिक्षा दिनुपर्छ। हाम्रो परम्परागत र आधुनिक प्रविधिलाई सँगसँगै अगाडि लैजाने शिक्षा सान्दर्भिक हुन्छ । कृषिमा आधुनिक प्रविधि तथा अत्याधुनिक औजारको प्रयोग गर्ने व्यावसायिक शिक्षा आवश्यक छ । विज्ञान र प्रविधियुक्त शिक्षाको खाँचो छ। समग्रमा विद्यार्थीलाई स्वरोजगार बनाउने सिपयुक्त शिक्षाको अपेक्षा यसमा गरिएको छ।

(ख) शिक्षाले मानव जीवनका कुन कुन कुरामा सुधार ल्याउँछ?

⇒ शिक्षाले हरेक काममा सहजता ल्याउँछ। हामी मोबाइल एप्सबाट अनलाइन टिकट काट्ने, बैङ्क खाता खोल्ने र घरमै सामान मगाउने जस्ता कामहरु गर्न सक्छौँ। अनलाइनबाट जागिर र व्यापार व्यवसाय गर्न सक्छौँ। शिक्षाबाट समालोचनात्मक सोचयुक्त नयाँ नयाँ ज्ञान निर्माण गर्न सकिन्छ । परिवर्तनलाई आत्मसात गर्न सक्ने बनाउँछ । शिक्षाले मानिसलाई कर्तव्य, दायित्व, सद्‌गुण आदि सिकाउँछ । शिक्षाले मानवीय स्वभाव र कर्मलाई सही मार्गमा लाग्न प्रेरित गर्छ। यसरी शिक्षाले व्यक्तिमा सकारात्मक गुण भरिदिन्छ र आत्मनिर्भर बनाउँछ ।

(ग) विज्ञान र प्रविधिमा आधारित शिक्षाको महत्त्व लेख्नुहोस्।

⇒ आजको युग सूचना र प्रविधिको युग हो। विज्ञान र प्रविधियुक्त शिक्षाले हरेक काममा सहजता ल्याएको छ। हामी मोबाइल एप्सबाट अनलाइन टिकट काट्‌ने, बैड्क खाता खोल्ने र घरमै सामान मगाउने जस्ता कामहरु गर्न सक्छौँ। अनलाइनबाट जागिर र व्यापार व्यवसाय गर्न सक्छौँ। घरमा उत्पादन गरेका कृषिजन्य वस्तु अनलाइनबाटै बजारीकरण गरी आय वृद्धिमा सघाउ पुऱ्याउन सकिन्छ । विश्वभरिको सूचना र जानकारीको अजस्र स्रोत इन्टरनेटभित्रै छ। मेरो देशको शिक्षाले विद्यार्थीलाई यी र यस्ता कुरामा दक्ष बनाउँदै युगीन आवश्यकता र आविष्कारसँग जोड्न सक्नुपर्छ । शिक्षाले नै मानवलाई सम्मान, खुसी र सुखपूर्वक जिउन ज्ञान र सिप प्रदान गर्छ।

(घ) निबन्धको मुख्य सन्देश के हो?

⇒ मेरो देशको शिक्षा सन्देशमूलक निबन्ध हो। यस निबन्धले वैज्ञानिक एवम् व्यावसायिक शिक्षामा जोड दिएको छ। नेपालमा विज्ञान, सूचना, प्रविधि लगायत युग सुहाउँदो शिक्षाको आवश्यकता रहेको छ। जे जति नवीन प्रयोग र मान्यता स्थापित भएका छन्, तिनलाई आत्मासात् गर्दै समयानुकुल परिष्कृत गर्दै लैजाने काम गर्नुपर्छ। हाम्रो देशको शिक्षालाई यहाँको भूगोल र पर्यायवरण अनुकूल बनाउनुपर्छ । सिपयुक्त व्यवसायमूलक शिक्षाले आत्मनिर्भर बनाउँछ र रोजगारी सिर्जना गर्न सहयोग पुग्छ । शिक्षाका माध्यमबाट व्यक्तिमा समालोचनात्मक चिन्तनको विकास गरी जीवनलाई सहज र स्तरीय बनाउन सकिन्छ । यसरी यहाँको परम्परागत ज्ञानलाई समेट्दै आधुनिक र प्रविधि सुहाउँदो ज्ञानका रुपमा शिक्षाको विकास गर्ने सके देश समृद्धितर्फ लाग्नेछ भन्नु नै निबन्धको मुख्य सन्देश हो।

क. आत्मनिर्भरताको लक्ष्य स्वरोजगार बन्नु हो।

⇒ प्रस्तुत निबन्धांश ‘मेरो देशको शिक्षा’ बाट साभार गरिएको हो। यो निबन्ध पाठ्यपुस्तकका सम्पादकको समूहले तयार पारेका हुन्। यस निबन्धमा व्यावसायिक र प्राविधिक शिक्षामा जोड दिइएको छ । शिक्षाले मानिसलाई आत्मनिर्भर बनाउनुपर्छ भन्ने कुरा बुझाउने सन्दर्भमा प्रस्तुत निबन्धांश आएको हो ।

शिक्षालाई मानव जातिको तेस्रो आँखा मानिन्छ । शिक्षाले नै मानवलाई सम्मान, खुसी र सुखपूर्वक जिउने ज्ञान र सिप प्रदान गर्छ। यसका लागि समयसापेक्ष सिप प्रदान गर्ने शिक्षा चाहिन्छ । शिक्षालाई सिपसँग, सिपलाई श्रमसँग अनि श्रमलाई आधुनिक प्रविधिसँग जोड्ने शिक्षा आजको आवश्यकता हो। सिपयुक्त शिक्षालाई प्राथमिकतासाथ अगि बढाउनुपर्छ। यसो भयो भने मात्र मानिस आफ्‌नो अनुकूलको व्यवसाय गर्न सक्छन् । स्वरोजगार बनेर आफ्‌नै देशमा पसिना बगाउने अवसर पाउँछन् । व्यवसायमूलक शिक्षा, प्राविधिक ज्ञान र सिप प्राप्त गरेका विद्यार्थी व्यवसाय सञ्चालन गर्न सक्छन्। उनीहरु आत्मनिर्भर हुन उत्प्रेरित हुन्छन् । आत्मनिर्भरताको लक्ष्य स्वरोजगार बन्नु हो। यसरी निबन्धांशमा हाम्रो शिक्षाको मूल उद्देश्य वि‌द्यार्थीलाई आत्मनिर्भर बनाउने हुनुपर्छ भन्ने कुरा स्पष्ट पार्न खोजिएको छ।

ख. शिक्षित व्यक्तिमा शिष्टाचार, प्रतिबद्धता, सांस्कृतिक स‌द्भाव, सामाजिक सद्व्यवहारका क्षमता हुनु जरुरी छ ।

⇒ प्रस्तुत निबन्धांश ‘मेरो देशको शिक्षा’ बाट साभार गरिएको हो । यो निबन्ध पाठ्यपुस्तकका सम्पादकको समूहले तयार पारेका हुन् । यस निबन्धमा व्यावसायिक र प्राविधिक शिक्षामा जोड दिइएको छ । शिक्षाले मानिसलाई आत्मनिर्भर बनाउनुपर्छ भन्ने कुरा बुझाउने सन्दर्भमा प्रस्तुत निबन्धांश आएको हो।

शिक्षा ज्ञान र विज्ञानको सङ्‌ङ्गम बन्नुपर्छ । शिक्षाबाट पाइने ज्ञान वा चेतनाले मानिसलाई कर्तव्य, दायित्व, सद्‌गुण आदि सिकाउँछ । यसले मानिसलाई नैतिकवान, सहिष्णु, दक्ष र विवेकशील बनाउनु पर्छ। हाम्रो शिक्षाले उत्पादन गरेका व्यक्तिमा सकारात्मक गुण भरिपूर्ण हुनुपर्छ । शिक्षित व्यक्तिमा शिष्टाचार, प्रतिबद्धता, सांस्कृतिक स‌द्भाव, सामाजिक सद्व्यवहारका क्षमता हुनु जरुरी छ। प्रमाणपत्र थुपार्ने शिक्षा मात्र भएर हुँदैन। हाम्रो शिक्षा सैद्धान्तिकभन्दा व्यावहारिक हुनुपर्छ। शिक्षा मान्छेको व्यवहारमा झल्किनुपर्छ। कक्षा दसमा पढ्‌ने मान्छेलाई आफूभन्दा ठुलो मान्छेसँग कस्तो व्यवहार गर्नुपर्छ भन्ने पनि थाहा छैन भने त्यो शिक्षाको केही औचित्य हुँदैन । शिक्षाले त अनुशासित, सभ्य र भद्र बनाउनुपर्छ। यसरी हाम्रो शिक्षाले हामीमा असल बानीको विकास गर्न सक्नुपर्छ भन्ने कुरालाई निबन्धांशमा स्पष्ट पार्न खोजिएको छ।

बुँदा टिपोटः

• शिक्षालाई भूगोल र पर्यावरण अनुकूल व्यवसायमूलक रूपमा विकास गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको
• देशमा रोजगारी सिर्जनामा व्यावसायिक ज्ञान र सिपयुक्त शिक्षा आवश्यक हुनु
• ठाउँ र त्यहाँको विशेषताअनुसार शिक्षा दिँदा स्वरोजगारका अनन्त सम्भावना खोज्न सकिने
• प्राविधिक र व्यावसायिक सिपयुक्त शिक्षालाई प्राथमिकतासाथ अगि बढाए अवसरको सदुपयोग गर्दै विद्यार्थीले देशमै पसिना बगाउने अवसर पाउने

सारांश:

शिक्षालाई भूगोल र पर्यावरण अनुकूल व्यवसायमूलक शिक्षाका रूपमा विकास गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको छ । देशमा रोजगारी सिर्जनामा पनि व्यावसायिक ज्ञान र सिपयुक्त शिक्षा आवश्यक हुन्छ । ठाउँ र त्यहाँको विशेषताअनुसार शिक्षा दिँदा स्वरोजगारका अनन्त सम्भावना खोज्न सकिन्छ । प्राविधिक र व्यावसायिक सिपयुक्त शिक्षालाई प्राथमिकतासाथ अगि बढाए अवसरको सदुपयोग गर्दै वि‌द्याथीले देशमै पसिना बगाउने अवसर पाउने छन् ।

(अनुच्छेदमा दिइएको शब्द सङ्ख्याः १७१) | (सारांशमा भएको शब्द सङ्ख्याः ५७)